بخش طبیعی غار کرفتو

غار کرفتو، این گنجینه پنهان در دل کردستان، فقط یک اثر باستانی نیست که رد پای انسان های قدیم را در دلش جا داده باشد؛ نه! قبل از اینکه دست انسان به سنگ و صخره هایش بخورد، خودش یک شاهکار طبیعی بی نظیر بوده. این غار شگفت انگیز، بخش های دست نخورده و بکر زیادی دارد که نشان می دهند چطور زمین در طول میلیون ها سال، این دالان های پررمز و راز را تراشیده و آماده میزبانی از زندگی و تاریخ کرده است.

اغلب وقتی اسم غار کرفتو می آید، ذهنمان می رود سمت کتیبه یونانی، اتاق های تراشیده شده و معماری شگفت انگیز دست کندش. اما این فقط نیمی از ماجراست! واقعیت اینه که پایه و اساس کرفتو، یک پدیده کاملاً طبیعیه که در طول میلیون ها سال شکل گرفته. بخش طبیعی غار کرفتو، همون قسمتیه که بی هیچ دخالت انسانی، با قدرت آب و زمان، کنده شده و شکل گرفته و حالا هم، پر از شگفتی های زمین شناسی و زیستی برای ماست. در این مقاله می خوایم غبار از روی این بخش کمتر دیده شده برداریم و با هم سفری به قلب طبیعی کرفتو داشته باشیم.

غار کرفتو از نگاه طبیعت: تولدی از سنگ و آب

قبل از اینکه بخواهیم وارد دالان های تاریک و پررمز و راز کرفتو بشیم، خوبه که یک دید کلی به جغرافیای طبیعی و چگونگی شکل گیری این غار داشته باشیم. کرفتو، مثل خیلی از غارهای دیگه، قصه ای طولانی با آب و سنگ داره که شنیدنش خالی از لطف نیست.

کجای دنیا دنبال کرفتو بگردیم؟ موقعیت جغرافیایی

غار کرفتو در استان کردستان، غرب ایران، و دقیقاً در مرز شهرستان های دیواندره و سقز قرار گرفته. اگر بخوایم آدرس دقیق تر بدیم، حدود ۷۰ کیلومتری شمال غرب دیواندره و شمال شرق سقز باید دنبالش بگردید. این غار در یک منطقه کوهستانی و نسبتاً بکر قرار داره و اطرافش پر از روستاهای کوچک و سرسبزه. همین موقعیت جغرافیایی، باعث شده که علاوه بر خود غار، مسیر دسترسی به اون هم پر از چشم اندازهای طبیعی و جذابه. هوای منطقه هم که معمولاً در بهار و تابستان بی نظیره و حسابی آدم رو سرحال میاره.

قصه شکل گیری: وقتی آب، سنگ را می تراشد

غار کرفتو یک غار آهکیه. خب، این یعنی چی؟ یعنی بیشتر از هر چیز، با پدیده ای به اسم کارست سروکار داریم. کارست، فرآیند طبیعی انحلال سنگ آهک توسط آب های اسیدی (که با جذب دی اکسید کربن از هوا و خاک، کمی اسیدی میشن) هستش. میلیون ها سال پیش، وقتی این منطقه زیر آب های گرم دریایی بود، لایه های ضخیم سنگ آهک تشکیل شد. بعداً، با حرکات تکتونیکی زمین و بالا اومدن کوه ها در دوران مزوزوئیک (حدود ۶۵ تا ۲۵۰ میلیون سال پیش)، این لایه ها از آب بیرون اومدن و تازه قصه اصلی غار آغاز شد.

وقتی سنگ های آهکی از زیر آب بیرون اومدن و در معرض باران و آب های زیرزمینی قرار گرفتن، آب شروع کرد به کار خودش. ذره ذره، آب از شکاف ها و ترک های ریز سنگ ها نفوذ کرد، اونا رو حل کرد و با خودش برد. این فرآیند، مثل یک مجسمه ساز نامرئی، هزاران سال طول کشید و کم کم دالان های باریک به کانال های وسیع و تالارهای بزرگ تبدیل شدن. این رو هم بدونید که این فرآیند هنوز هم ادامه داره و غار کرفتو، همیشه در حال تغییر و تحوله.

از دهانه تا عمق: نمای بیرونی و بافت سنگی

دهانه اصلی غار کرفتو، که امروز با پلکان های فلزی دسترسی بهش آسون شده، در ارتفاعی حدود ۲۰ تا ۲۵ متری از دامنه کوه قرار گرفته. این نمای صخره ای و باابهت، خودش نشون از قدرت طبیعت داره. سنگ های تشکیل دهنده غار، عمدتاً آهک و دولومیت هستن که در سازندهای زمین شناسی منطقه دیده میشن. این سنگ ها، با رنگ های متنوعی از خاکستری روشن تا قهوه ای تیره، یک بافت زیبا و منحصر به فرد به دیواره های غار میدن.

همین بافت سنگی، با رگه های معدنی و طرح های طبیعی اش، خودش یک اثر هنریه که بدون هیچ دخالت انسانی، میلیون ها سال پیش خلق شده. کافیه برای لحظه ای چشم ها رو ببندید و تصور کنید که چطور این همه سنگ سخت، با صبوری و مداومت آب، این چنین زیبا و پر پیچ و خم تراشیده شده اند. واقعاً آدم به بزرگی و عظمت طبیعت فکر می کنه.

قلب طبیعی غار: دالان ها، تالارها و آب های پنهان

حالا که مقدمه ای از نحوه شکل گیری غار دستمون اومد، وقتشه که وارد بخش های طبیعی و بکر غار کرفتو بشیم. جایی که هنوز هم طبیعت فرمانرواست و انسان فقط تماشاچی این همه زیباییه.

راهروهای تو در توی مادر طبیعت

بخش طبیعی غار کرفتو، شبکه ای وسیع از دالان ها و تالارها رو شامل میشه که طول اصلی مسیرش حدود ۷۵۰ متره، اما انشعابات فرعی و تو در توی اون بسیار بیشتر از این حرفاست. چیزی که این بخش رو واقعاً خاص می کنه، تنوع بی نظیر در ارتفاع و عرض دالان هاست. ممکنه در یک قسمت، مجبور بشید خم بشید و از یک راهروی باریک با ارتفاع یک متر عبور کنید و چند قدم جلوتر، وارد تالاری با سقف های بلند ۱۲ متری بشید که حسابی آدم رو مبهوت می کنه.

سقف و دیواره های بخش طبیعی، بر خلاف بخش دست کند که هندسی و منظم تراشیده شده، پر از قوس ها، فرورفتگی ها و برآمدگی های طبیعیه. این اشکال منحنی و ارگانیک، حاصل فرسایش آب در طول زمانه و مثل یک اثر هنری انتزاعی می مونه که فقط طبیعت می تونه خالقش باشه. هر گوشه از این دالان ها، داستانی از هزاران سال کار آب و سنگ رو با خودش داره.

نقش آفرینی آب: حوضچه ها و جریان های زیرزمینی

آب، همون عنصری که غار رو شکل داده، هنوز هم در بخش هایی از کرفتو حضور فعالی داره. در بعضی قسمت های غار، ممکنه با حوضچه های کوچک و بزرگ آب مواجه بشید. این حوضچه ها، نتیجه جمع شدن آب هایی هستن که از سقف غار چکه می کنن یا از شکاف های زیرزمینی به بیرون راه پیدا می کنن.

حضور آب نه تنها به زیبایی غار اضافه می کنه، بلکه در ادامه فرآیندهای کارستی و تشکیل رسوبات هم نقش حیاتی داره. حتی گفته میشه که در گذشته، برخی از قسمت های غار به قدری پر آب بوده که برای عبور از اون ها نیاز به قایق بوده. اگرچه امروز این میزان آب کمتر شده، اما هنوز هم صدای چکه چکه آب از سقف، یکی از موسیقی های دلنشین غار کرفتو به شمار میاد و حس زندگی رو در دل تاریکی القا می کنه.

تزئینات طبیعی: استالاکتیت ها و استالاگمیت ها

یکی از دیدنی ترین و جالب ترین بخش های غارهای آهکی، سازه های رسوبی هستن که بهشون اسپلوتم یا چکیده سنگ میگن. معروف ترین این ها، استالاکتیت ها (که از سقف آویزون میشن) و استالاگمیت ها (که از کف غار رشد می کنن) هستن.

این سازه های زیبا و شگفت انگیز، طی هزاران سال و با چکیدن قطره قطره آب حاوی مواد معدنی (عمدتاً کربنات کلسیم) شکل می گیرن. هر قطره آب، ذره ای از کلسیم رو با خودش میاره و وقتی آب تبخیر میشه، اون ذره رو به جا میذاره. این فرآیند آهسته و پیوسته، باعث میشه که ستون های یخی شکل یا سازه های عجیب و غریب دیگه در غار به وجود بیان.

در بخش طبیعی غار کرفتو هم، در قسمت هایی که رطوبت و شرایط مناسب وجود داشته، میشه نمونه هایی از این استالاکتیت ها و استالاگمیت ها رو دید. البته ممکنه به دلیل تغییرات اقلیمی یا مداخله انسانی در گذشته، برخی از این سازه ها آسیب دیده باشن یا به طور کامل توسعه پیدا نکرده باشن. اما همین حضورشون، یک نشونه مهم از حیات زمین شناسی فعاله و برای پژوهشگران دیرین اقلیم شناسی، اطلاعات خیلی باارزشی رو درباره آب وهوای گذشته منطقه فراهم می کنه.

رنگین کمان سنگی: تنوع رنگ ها در دل غار

وقتی وارد بخش طبیعی غار میشید، ممکنه متوجه تفاوت های رنگی در دیوارها و سقف ها بشید. این تفاوت ها، فقط به خاطر نورپردازی نیست؛ بلکه کاملاً طبیعیه و از وجود مواد معدنی مختلف در سنگ ها یا رسوباتی که در طول زمان روی دیوارها نشسته، ناشی میشه. مثلاً، رنگ های قرمز یا نارنجی ممکنه نشونه وجود اکسید آهن باشن، در حالی که رنگ های خاکستری یا سفید، بیشتر مربوط به خود سنگ آهک خالص هستن.

این تنوع رنگی، مثل یک تابلوی نقاشی طبیعیه که هر گوشه از غار، رنگ و بوی خاص خودش رو داره و تجربه ای متفاوت رو برای بازدیدکننده رقم می زنه. کافیه یک چراغ قوه خوب داشته باشید و به جزئیات دیواره ها و سقف ها دقت کنید تا این هنرنمایی طبیعت رو از نزدیک ببینید و لذت ببرید.

زندگی در تاریکی: اکوسیستم منحصربه فرد غار کرفتو

غارها، با وجود تاریکی و رطوبت پایدارشون، خانه ای برای گونه های خاصی از جانوران هستن که خودشون رو با این شرایط سخت تطبیق دادن. غار کرفتو هم از این قاعده مستثنی نیست و یک اکوسیستم منحصربه فرد رو در خودش جا داده.

ساکنان پنهان: از خفاش ها تا حشرات ریز

معروف ترین ساکنان غارها، خفاش ها هستن. در غار کرفتو هم گونه های مختلفی از خفاش ها زندگی می کنن که برای حفظ تعادل اکوسیستم غار، نقش بسیار مهمی دارن. این موجودات شب زی، معمولاً در بخش های تاریک و آرام غار پناه می گیرن و روزها رو در خواب میگذرونن. وجود خفاش ها، نشونه ای از سلامت یک غاره و باید خیلی مراقب باشیم که مزاحم استراحتشون نشیم.

علاوه بر خفاش ها، در نزدیکی دهانه غار و بخش های روشن تر، میشه کبوتر چاهی و پرستو هم دید که آشیانه های خودشون رو روی صخره ها بنا کردن. اما وقتی به عمق غار میریم، با دنیای متفاوت تری روبرو میشیم. اینجا خونه حشرات و بی مهرگان غارزیه؛ موجوداتی که چشم هاشون ممکنه تحلیل رفته باشه، اما حس های دیگه شون به شدت قوی شده تا بتونن در تاریکی مطلق زندگی کنن. عنکبوت ها، سوسک های غارزی و دیگر بندپایان ریز، بخشی از این اکوسیستم حساس هستن که با غذاهای محدودی که در غار پیدا میشه، تغذیه می کنن.

اهمیت تعادل: چرا باید از این اکوسیستم مراقبت کنیم؟

اکوسیستم غارها، به شدت شکننده و آسیب پذیره. هرگونه تغییر در دما، رطوبت، یا ورود آلودگی، میتونه زندگی این موجودات رو به خطر بندازه. برای همین، حفظ آرامش و پاکیزگی غار، از مهمترین وظایف ماست. سکوت کردن، نریختن زباله و عدم لمس دیواره ها و سازه های غار، به حفظ این اکوسیستم کمک می کنه.

تصور کنید که با ورود به غار و ایجاد سر و صدا یا روشن کردن نورهای شدید، آرامش خفاش ها رو به هم میزنیم. این کار میتونه باعث استرس در اونا بشه و چرخه زندگی شون رو مختل کنه. پس، یک بازدید مسئولانه، اولین قدم برای حفاظت از این گنجینه های طبیعیه.

جایی که طبیعت و تاریخ دست به دست هم می دهند

همونطور که اول هم گفتیم، غار کرفتو جاییه که طبیعت و انسان، یک همکاری منحصر به فرد رو رقم زدن. فهمیدن مرز بین این دو، به درک عمیق تری از عظمت این غار کمک می کنه.

مرزی نامرئی بین کار طبیعت و هنر انسان

تفاوت بخش طبیعی و دست کند، مثل تفاوت یک نقاشی طبیعی که با رنگ ها و فرم های خودجوش طبیعت شکل گرفته، با یک مجسمه ظریف که با دستان هنرمند یک انسان تراشیده شده، هستش. بخش طبیعی، میلیون ها سال کار بی وقفه آب و فرسایش رو نشون میده؛ در حالی که بخش دست کند، حاصل هوش، ذوق و نیاز انسان های باستانیه.

شگفت انگیزترین نکته اینجاست که ویژگی های طبیعی غار، مثل شکل دالان ها، ارتفاع سقف ها و حتی وجود آب در برخی قسمت ها، روی انتخاب مکان و نحوه شکل گیری معماری دست کند تأثیر زیادی داشته. انسان های باستان، با هوشمندی، از این بستر طبیعی استفاده کردن و اون رو به پناهگاه، معبد و سکونتگاه خودشون تبدیل کردن. میشه گفت، غار کرفتو یک کتاب سنگیه که هم تاریخ زمین رو تو خودش جا داده و هم تاریخ تمدن انسان رو.

رد پای آدمیزاد بر بستر طبیعی

در طول تاریخ، انسان ها برای زندگی راحت تر در غار، تغییرات زیادی ایجاد کردن. مثلاً دهانه غار رو بازتر کردن، راهروها رو وسیع تر کردن، اتاق ها رو تراشیدن و حتی نورگیرهایی به سمت بیرون ساختن. این مداخلات، روی بستر طبیعی غار انجام شده و گاهی حتی شکل طبیعی سنگ ها رو تغییر داده.

وقتی در غار قدم میزنید، خوبه که به این تفاوت ها دقت کنید. به سطوح صیقلی و هندسی که انسان ها با دست تراشیدن در مقابل سطوح ناهموار و منحنی طبیعی. این مقایسه، خودش یک درس بزرگ از رابطه انسان و طبیعته و به ما نشون میده که چطور انسان تونسته با تکیه بر طبیعت، محیط زندگی خودش رو شکل بده و در عین حال، طبیعت هم چطور تونسته در طول زمان، رد پای انسان رو در خودش حل کنه و با خودش ببره.

سفری مسئولانه به بخش طبیعی کرفتو: بایدها و نبایدها

خب، تا اینجا با ویژگی های طبیعی و شگفت انگیز غار کرفتو آشنا شدیم. حالا اگر قصد بازدید از این منطقه رو دارید، چند نکته مهم هست که باید رعایت کنید تا سفرتون هم لذت بخش باشه و هم آسیبی به این گنجینه طبیعی نرسونید.

برای یک تجربه کامل و بی نقص در بخش طبیعی غار کرفتو، به نکات زیر دقت کنید:

• کفش مناسب: حتماً کفش های راحت و مقاوم با عاج خوب بپوشید. مسیرهای داخل غار ممکنه لغزنده، ناهموار یا گلی باشن.
• لباس گرم: دمای داخل غار حتی در تابستان هم معمولاً خنک و ثابته. یک لباس گرم همراهتون باشه ضرر نمی کنید.
• چراغ قوه: اگرچه غار برق کشی شده، اما برای دیدن جزئیات طبیعی، رسوبات غاری، یا حتی در صورت قطع برق، یک چراغ قوه قوی (ترجیحاً هدلایت) ضروریه.
• دوربین عکاسی: برای ثبت این لحظات شگفت انگیز، دوربینتون رو فراموش نکنید. فقط حواستون باشه که با نور فلاش، آرامش ساکنان غار رو به هم نزنید.
• آب و خوراکی سبک: در طول مسیر ممکنه نیاز به آب داشته باشید، هرچند امکانات رفاهی در بیرون غار موجوده.

و اما مهمترین بخش، یعنی رفتار مسئولانه:

• حفظ سکوت: آرامش غار، برای حیات وحش اون (به خصوص خفاش ها) حیاتیه. لطفاً تا جای ممکن سکوت رو رعایت کنید.
• عدم لمس رسوبات: استالاکتیت ها و استالاگمیت ها بسیار شکننده و حساسن. لمس اون ها میتونه روند رشدشون رو متوقف کنه یا باعث آسیب دیدن اون ها بشه.
• عدم آسیب رساندن به محیط: از کندن یادگاری روی دیوارها، نوشتن، و هرگونه آسیب به سنگ ها و سازه های طبیعی خودداری کنید.
• عدم آسیب رساندن به حیات وحش: به هیچ وجه اقدام به گرفتن یا آزار دادن جانوران غار نکنید. اونا بخش مهمی از این اکوسیستم هستن.
• عدم ریختن زباله: تمام زباله های خودتون رو از غار خارج کنید و در سطل های مخصوص بریزید.

دسترسی به خود غار کرفتو از طریق جاده های آسفالته از سمت دیواندره یا سقز نسبتاً راحته. بعد از رسیدن به پارکینگ، باید از پله های سیمانی بالا برید تا به دهانه غار برسید. همین مسیر رسیدن به دهانه، خودش با منظره کوهستانی اطراف و طبیعت زیبای کردستان، لذت بخشه. کافیه با آغوش باز به استقبال این طبیعت بکر برید و آماده شگفتی باشید.

کرفتو، گنجینه ای که باید کشف شود

در نهایت، غار کرفتو فراتر از یک اثر تاریخی، یک گنجینه طبیعی بی بدیله که ابعاد زمین شناسی، اکولوژیکی و زیبایی شناختی منحصر به فردی داره. بخش طبیعی این غار، همون بستر اولیه ایه که این شاهکار باستانی رو شکل داده و هزاران سال، پناهگاه حیات و سپس میزبان انسان بوده.

شناخت و قدردانی از این جنبه کمتر شناخته شده کرفتو، به ما کمک می کنه تا نه تنها تاریخ رو بهتر بفهمیم، بلکه اهمیت حفظ محیط زیست و احترام به طبیعت رو هم بیشتر درک کنیم. پس، اگر فرصتی دست داد، حتماً سفری مسئولانه به بخش طبیعی غار کرفتو داشته باشید. با چشم هایی کنجکاو و قلبی مشتاق، قدم در این دالان های کهن بگذارید و اجازه بدید طبیعت، داستان میلیون ها سالش رو براتون تعریف کنه. مطمئن باشید، شگفتی های پنهان طبیعت ایران، همیشه چیزی برای غافلگیر کردن ما دارن.