خودکفایی ۹۷ درصدی کشور در داروسازی با دانش زکریایی/ دارویاری که بیماران را نجات داد

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(جیرو)، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۷۸ به پیشنهاد تعیین روزی به نام داروسازی و درج آن در تقویم موافقت نشان داد و بر همین مبنا در جلسه ۴۵۰ این شورا به تاریخ ۲۰ جیرو ۱۳۷۸ روز تولد زکریای رازی به عنوان «روز داروسازی» در نظر گرفته شد. این تصمیم طی نامه‌ای به تاریخ ۵ آبان ۱۳۷۸ برای درج در تقویم رسمی حکومت به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ابلاغ شد. این مناسبت برای نخستین‌بار در تقویم سال ۱۳۷۹ جمهوری اسلامی ایران درج شد.

زکریای رازی، فیلسوف و کیمیاگری ماهر

زکریای رازی در شعبان سال ۲۵۶ هجری (۸۵۶ میلادی) در ری زاده شد و دوران کودکی و نوجوانی خود را در این شهر گذراند. در نوجوانی به موسیقی علاقه‌مند بود و عود می‌نواخت و گاهی نیز شعر می‌سرود. او در جوانی ابتدا مشغول به زرگری و بعدا کیمیاگری شد. ورود به این عرصه با آسیب به بینایی وی با مواد شیمیایی همراه بود که همین امر باعث سوق دادن او به‌ سمت علم پزشکی شد و او زمانی که به‌دنبال درمانی برای بینایی خود بود، به آموختن پزشکی روی آورد.

رازی پس از پایان آموختن پزشکی، ریاست بیمارستان معتضدی در بغداد را به عهده گرفت، اما پس از مرگ «معتضد» خلیفه عباسی، به ری بازگشت. رازی پس از بازگشت خود ریاست بیمارستان ری را به عهده گرفت و در آنجا تا پایان عمر خود به تربیت دانشجویان و طبابت مشغول شد. زکریای رازی در دوران زندگی خود کتاب‌های بسیاری نوشته است، تعداد این کتاب‌ها که در زمینه‌های ریاضیات و نجوم، تفسیر و تلخیص، فلسفه، مافوق طبیعه، الهیات، کیمیاگری، کفریات و فنون دیگر است، بالغ‌بر ۱۸۰ جلد است.

مهم‌ترین کتاب‌های نوشته‌شده توسط رازی «الحاوی» و «البرهان» نام دارند. با مطالعه آثار او می‌توان دریافت که وی نه‌تنها در پزشکی، بلکه در جراحی هم صاحب‌نظر بوده است، برای مثال در یکی از آثار خود تاکید کرده است که در صورتی که سنگ مثانه از روش‌های طبی قابل درمان نباشد، باید آن را با انجام عمل جراحی درمان کرد. از دیگر نظریه‌ها و یافته‌های رازی می‌توان به قدم‌های وی در حوزه شکستگی‌ها و دررفتگی‌ها، تاکید به نقش خوراک در تندرستی و نوشته‌هایی درباره بیماری‌های کودکان اشاره کرد.

رازی تحصیل شیمی را پیش از پزشکی آغاز کرد، او با وجود این‌که کیمیاگری را باور داشت، پایه‌گذار شیمی نوین است و آثار ارزنده‌ای از خود در باب این علم به‌جای گذاشته است، مهم‌ترین کتاب رازی در زمینه شیمی، کتاب «سرّ الاسرار» است. با وجود گذشت سال‌های بسیار، زکریای رازی هنوز بزرگ‌ترین شیمی‌دان ایرانی است و از همین رو کشفیات زیادی در زمینه شیمی داشته است که می‌توان از بین آن‌ها به الکل، اسید کلریدریک، استات مس برای شست‌وشوی زخم‌ها، مرگ موش و اسید سیتریک اشاره کرد.

همچنین رازی کشفیاتی در زمینه پزشکی دارد. او اولین کسی است که تفاوت‌های بین آبله و سرخک را بیان کرد و آن‌ها را از یکدیگر تمیز داد. او نخستین پزشکی است که داروهای الکالوئیدی غیرسمی را ساخت و در درمان بیمارانش استفاده کرد. زکریای رازی تا پایان زندگی خود در ری ماند اما آرامگاه وی تا به امروز ناشناخته مانده است. بر اساس اطلاعات موجود در کتاب «آثار بازمانده از ری قدیم» دکتر حسین کریمان و گفته‌های مدیر پژوهش مرکز نجوم آستان حضرت عبدالعظیم حسنی، گمانه‌زنه‌هایی درباره محل دقیق دفن زکریای رازی صورت گرفته است که نشان می‌دهند رازی احتمالا در امامزاده شعیب کنونی دفن شده است.

روز جهانی داروساز

فدراسیون بین‌المللی داروسازی «FIP» در اواخر دهه ۲۰۰۰ میلادی و همزمان با برگزاری کنفرانس داروسازی در کشور ترکیه، تاریخ ۲۵ سپتامبر را رسماً به نام «روز جهانی داروسازان» «World Pharmacists Day» نام‌گذاری کرده است. یکی از اهداف نام‌گذاری این روز، جلب‌توجه مردم به کار پر اهمیت و سنگین داروسازان است که اغلب به چشم نمی‌آید.

علت نشان مار و جام برای داروسازی چیست؟

استفاده از دارو به قبل از تاریخ مکتوب می‌رسد(تسکین درد زخم‌های بدن از طریق قرار دادن عضو در آب سرد و یا استفاده از برگ تازه درختان و یا گل‌آلود کردن عضو) و از هنگام تهیه و جمع‌آوری مواد داروئی، دانش داروسازی آغاز شد. به این‌ترتیب در اثر بروز بیماری‌های مختلف و غریزه بقاء در طول اعصار متمادی، داروهای مختلف کشف شدند.

بیماران عصر یونان باستان در قرن هفتم قبل از میلاد برای درمان، باید دست یا عصای خدایان سلامتی به نام آسک لپیوس و یا زبان مار مقدس را می‌بوسیدند تا مورد رحمت خدا  قرار می‌گرفتند. عصای آسک لپیوس و مار مقدس که دور آن حلقه زده بود، به عنوان نشانه رسمی پزشکی در دنیا شناخته شد. بر اساس این این نمایه، در سمت راست آسک لپیوس، دخترش می‌ایستاد که در دستش یک جام از شربت شفاءبخش برای بیمار قرار داشت و مار مقدس نیز بر بازویش حلقه زده بود، از آن‌پس جام و مار نیز به عنوان نشانه داروسازی در جهان شناخته شد.

داروسازی از ایران باستان تاکنون

در رابطه با دانش ایران باستان در داروسازی تعداد زیادی لوح، طومار و آثار دارو پزشکی کشف و تفسیر شده است که قدمت آن‌ها به سه‌هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد، به نحوی که ایرانیان باستان جزء اولین کسانی بودند که دارو را می‌شناختند. در همین رابطه در اوستا قسمتی به نام وندیدا به امور درمان اختصاص دارد. اوستا دو نسخه داشت، یک نسخه‌ی آن در تخت‌جمشید در آتش‌سوزان اسکندر از بین رفت ولی دیگری در آتشکده آذرگشسب به دست یونانیان افتاد و دانشمندانی نظیر جالینوس از آن بهره گرفتند.

جالینوس در سال ۱۳۱ میلادی به دنیا آمد و ۴۰۰ تالیف داشت که بیشتر آن‌ها از بین رفته است، وی با مخلوط کردن مواد، فرآورده‌های دارویی می‌ساخت و به بیماران تجویز می‌کرد، امروزه به احترام او داروهایی را که به‌صورت ترکیبی ساخته می‌شود، داروهای جالینوسی می‌گویند.

در عصر حاضر نیز، در سال ۱۲۲۹ شمسی، دارالفنون جهت پیشرفت علوم به همت امیرکبیر تأسیس شد که در قسمت پزشکی، یک معلم داروساز ایتالیایی داشت. در سال ۱۲۹۷ کلاس طب جدا شد و مدرسه عالی طب نام گرفت و در سال ۱۳۰۱ نیز مدرسه دواسازی تاسیس شد. در سال ۱۳۱۱ دوره داروسازی ۵ سال بود و دانشجویان بجز ساعات درس، باید در یکی از داروخانه‌های تحت نظر یک داروساز مجرب و معروف مشغول آمـوزش عملیات داروسازی می‌شدند.

در سال ۱۳۱۳ با تاسیس دانشگاه تهران مدرسه دواسازی به دانشکده تبدیل شد و اولین داروخانه با داروهای گیاهی در سال ۱۳۲۷ شمسی در مریضخانه دولتی امیرکبیر آغاز به کار کرد. همچنین اولین داروخانه به سبک جدید توسط شوربن آلمانی، معلم داروسازی دارالفنون در خیابان ناصرخسرو تاسیس شد و نخستین داروخانه مدرن ایرانی توسط دکتر هوشنگ نظامی راه افتاد که در خیابان چراغ‌برق افتتاح شد.

دستاوردهای دارویی جمهوری اسلامی ایران

صنعت داروسازی کشور ایران پس از انقلاب اسلامی دستاوردهای بزرگ و موفقی داشته است. بر اساس اعلام مسئولان وزارت بهداشت در سال ۱۳۵۷ فقط ۱۵ درصد حجم بازار از نظر ریالی و حدود ۲۵ درصد تولید بازار دارویی ایران در اختیار صنایع داخلی و شرکت‌های چند ملیتی بوده است، درحالی‌که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، توسعه‌ی صنعت داروسازی ایران طی چند مرحله اتفاق افتاد. اولین گام موفقیت این صنعت در دوران دفاع مقدس بود که در آن دوران با واگذاری شرکت‌های چندملیتی به سازمان صنایع ملی ایران تقریبا صنعت داروسازی کشور ملی شد و به‌دنبال آن پنج تا شش کارخانه مهم داروسازی تاسیس شدند که برخی از آن‌ها هم‌اکنون نیز از جمله بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کشور هستند.

بر اساس اعلام مسئولان سازمان غذا و دارو، پس از پیروزی انقلاب اسلامی صنعت داروسازی ایران به جایی رسید که قاطعانه می‌توان گفت اکنون ۹۷ درصد داروهای کشور با اتکا به توانمندی‌های صنایع داخلی تولید می‌شود. در همین راستا «علی نجفی» عضو انجمن داروسازان درباره پیشرفت‌های ایران در حوزه دارو پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گفت: «در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی پس از خودکفایی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب، صرفه‌جویی ارزی نیز انجام شده است که رقم آن سالانه افزایش می‌یابد و اکنون ایران در حوزه تولید داروهای نوترکیب، در رده‌های اول جهان قرار دارد و در تولید کلی دارو نیز جزو ۱۰ کشور برتر دنیا قرار گرفته است.»

وی به تحریم‌ها اشاره کرد و افزود: «تحریم و نیاز فراوان دارو در دوران جنگ تحمیلی و پس از آن، باعث شد تا متخصصان ایرانی با کمک توانمندی بومی، صنعت داروسازی وابسته به واردات را به جایگاهی برسانند که اکنون بیش‌از ۹۷ درصد نیازهای دارویی در ایران تولید می‌شود، از این‌رو می‌توانیم کسب رتبه نخست تولید دارو در سطح منطقه را به خود اختصاص دهیم.

وی همچنین «صادرات برخی داروها همچون داروهای بیوتکنولوژی، خودکفایی در ساخت انواع واکسن، ریشه‌کنی فلج اطفال، مدیریت بیماری کرونا و تولید واکسن این بیماری در داخل کشور را، از دیگر دستاوردهای کشور در بخش دارو عنوان کرد.»

عضو انجمن داروسازان، دسترسی عموم جمعیت کشور به دارو را یکی دیگر از دستاوردهای حوزه دارو پس از پیروزی انقلاب اسلامی عنوان کرد و گفت: «اکنون طبق آمار بیش‌از ۹۴ درصد جمعیت ایران به داروهای ضروری دسترسی دارند که موفقیت بسیار بزرگی است، علاوه‌بر این، کشور ایران در بحث تولید سلول‌های بنیادی جزو کشورهای برتر دنیا است و این مساله موفقیت‌های بزرگی را در بخش‌های مختلف نظام سلامت کشور رقم زده است.»

اقدامات دارویی دولت شهید رئیسی

دکتر «سیدحیدر محمدی» رئیس سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در دولت سیزدهم در خصوص اقدامات صورت‌گرفته در دوره ریاست جمهوری شهید رئیسی در حوزه سلامت، گفت: «افتتاح ۱۷ خط دارویی جدید و رونمایی از چندین داروی دانش‌بنیان، اجرای طرح دارویار در سال ۱۴۰۱، تولید بسیاری از محصولات دانش‌بنیان های‌تک حوزه تجهیزات و ملزومات پزشکی از جمله دستگاه شتاب‌دهنده خطی، دستگاه سیتی‌اسکن، دستگاه الکتروشوک، ونتیلاتور تنفسی، ماشین‌های بیهوشی، دستگاه‌های دیالیز تخصصی پزشکی و بسیاری از ملزومات مصرفی با همت شرکت‌های دانش‌بنیان‌ و حمایت‌های بی‌بدیل شهید رئیسی انجام شد.

وی افزود: پیگیری‌های مکرر رئیس‌جمهور شهیدمان برای حمایت از تولیدکنندگان و توصیه برای در اولویت قرار دادن سلامت مردم و تامین دارو، تجهیزات و شیرخشک نوزادان به دستگاه‌ها و دستورات مکرر ایشان برای پرداخت اعتبارات به قید فوریت برای حوزه سلامت و بسیاری از حمایت‌های دیگر ایشان، باعث شد که ما امروز خلأ حضورشان را دوچندان حس کنیم.»

همچنین «میرهاشم موسوی» مدیرعامل سازمان تأمین‌اجتماعی دولت سیزدهم اواخر خرداد ۱۴۰۳، اظهار کرد: «یکی از اقدامات مهم ما در دولت سیزدهم، توسعه خدمات رایگان در مراکز ملکی و پوشش بیمه‌ای خدمات تخصصی و فوق‌تخصصی ناباروری برای بیمه‌شدگان بود. علاوه‌بر آن، ایام مرخصی بارداری از شش ماه به ۹ ماه رسید و خدمات درمانی برای افراد بیش‌از ۶۵ سال در مراکز غیرملکی رایگان شد. همچنین در اقدامی مهم ۱۶۹ قلم داروی جدید تحت پوشش بیمه تأمین‌اجتماعی قرار گرفت و ۴۰۰ قلم دارو نیز در طرح دارویار در فهرست بیمه‌ای قرار گرفت تا مردم هزینه‌ی اضافه پرداخت نکنند.»

دارویاری که بیماران را نجات داد

یک طرح دارویی اواخر تیرماه سال ۱۴۰۱ برای کوتاه کردن دست محتکران و مفسدان بازار دارو از ارز ۴۲۰۰ تومانی دولتی و رفع کمبودهای دارویی به نام «طرح دارویاری» با اعتبار ۷۳ هزار میلیارد تومانی آغاز شد. در این طرح مقرر شد تا با انتقال یارانه دارو از طریق بیمه‌ها به مردم، پوشش بیمه‌ای داروها افزایش یافته و اقلام بیشتری از داروها زیر چتر بیمه‌ها رفته و در عین حال قیمت دارو بدون افزایش پرداخت از جیب مردم، به سمت واقعی‌شدن برود.

به این‌ترتیب، تعدادی از داروهای ضروری و پرمصرف که پیش از این تحت شمول حمایت‌های بیمه‌ای نبودند، زیر چتر پوشش بیمه‌ای قرار گرفتند. در همین راستا ۳۶۶ قلم داروی ضروری پرمصرف برای بیماران مزمن تحت پوشش بیمه قرار گرفت تا افزایش قیمتی برای بیماران به‌دنبال نداشته باشد.

از طرفی، ارز دارو تک‌نرخی شد تا محدودیت در تخصیص ارز دولتی و همچنین محدودیت در تنوع ارزهای تخصیصی که صف‌های طولانی ارز ترجیحی را ایجاد کرده بود، از بین رفته و دیگر بهانه‌ برای ثبت سفارش دیرهنگام دارو و مواد اولیه و به‌دنبال آن تاخیر در تامین دارو که منجر به کمبودهای مقطعی برخی داروها می‌شد، از بین برود.

با تک‌نرخی شدن ارز دارو، همچنین زمینه‌های رانت و فسادی که به‌دلیل اختلاف قیمت ارز دولتی و ارز آزاد وجود داشت، از بین رفته و در نهایت، مسیر یک اقتصاد سلامت شفاف را فراهم کرد. یکی دیگر از فواید اجرای طرح دارویاری این بود که توانست از قاچاق معکوس داروهای ارزان‌قیمت ایرانی به کشورهای همسایه جلوگیری کرده و قیمت دارو را به سمت واقعی‌شدن سوق دهد تا در نتیجه جذابیت قاچاق این داروها به آن‌سوی مرزها از بین برود.

با توجه به مطالب فوق، داروسازی از علوم حیاتی بشر برای سلامت و تندرستی انسان‌ها محسوب می‌شود، بنابراین میزان دسترسی عموم جامعه به انواع داروها، نیازی اولویت‌دار به شمار می‌رود. در همین راستا متخصصان کشورمان تقریبا در این حوزه خودکفا بوده و حتی تولیدات دارویی ایران به کشورهای منطقه صادر می‌شود. دولت گذشته نیز با طرح‌هایی مانند دارویار به ارائه کافی خدمات دارویی اهتمام کامل ورزیده است و انتظار می‌رود تا اندک نیازهای باقی‌مانده مانند داروهای بیماران پروانه‌ای به‌زودی توسط دانشمندان کشورمان تولید شود.

پایان خبر جیرو