خلاصه کتاب راهنمای خواندن نظریه ای در باب عدالت رالز ( نویسنده فرانک لاوت )

اگر از آن دسته افرادی هستید که اسم نظریه ای در باب عدالت جان رالز را شنیده اید اما از حجم و پیچیدگی اش سردرگم شده اید، خلاصه کتاب راهنمای خواندن نظریه ای در باب عدالت رالز (نویسنده فرانک لاوت) دقیقاً همان چیزی است که به شما کمک می کند یک نقشه راه برای ورود به این دنیای فکری پیدا کنید. این کتاب راهنما، اثر فرانک لاوت، مثل یک دوست باتجربه شما را قدم به قدم با مفاهیم کلیدی رالز آشنا می کند تا بدون گم شدن در پیچ وخم های متن اصلی، جوهره نظریه اش را بفهمید و از آن لذت ببرید.

جان رالز، با شاهکار بی بدیلش نظریه ای در باب عدالت، سنگ بنای جدیدی در فلسفه سیاسی مدرن گذاشت و گفتمان های زیادی را بعد از خودش به راه انداخت. اما راستش را بخواهید، این کتاب واقعاً کار هر کسی نیست که بخواهد بدون پیش زمینه یا راهنما سراغش برود. مثل این می ماند که بخواهید بدون نقشه، در یک شهر بزرگ و پر از کوچه پس کوچه های پیچیده، دنبال آدرس بگردید. اینجا است که کتاب راهنمای خواندن نظریه ای در باب عدالت رالز نوشته فرانک لاوت وارد صحنه می شود و تبدیل به ناجی خیلی از خواننده ها می شود. در این مقاله می خواهیم با هم سری به این راهنما بزنیم و ببینیم چرا اینقدر مهم است و چطور می تواند دریچه ای به دنیای عمیق اندیشه های رالز برایمان باز کند.

چرا «نظریه ای در باب عدالت» رالز یک راهنما می خواهد؟

تصور کنید می خواهید یک قله بلند و پرپیچ وخم را فتح کنید. قطعاً به تنهایی و بدون تجهیزات و راهنما، کار خیلی سختی خواهد بود، نه؟ کتاب نظریه ای در باب عدالت جان رالز هم دقیقاً چنین وضعیتی دارد. این کتاب در سال ۱۹۷۱ منتشر شد و حسابی سر و صدا کرد. رالز در آن، نظریه عدالت خودش را که اسمش را گذاشته بود عدالت به مثابه انصاف، به روشی خیلی دقیق و پیچیده توضیح داد.

این کتاب تاثیر زیادی روی فلسفه سیاسی و اخلاق گذاشت و خیلی از فلاسفه را بعد از خودش به چالش کشید یا الهام بخشید. اما خب، متن اصلی رالز واقعاً سنگین و پر از اصطلاحات تخصصی و استدلال های پیچیده است. از آن دست کتاب هایی نیست که بشود از اول تا آخرش را بدون وقفه و فکر کردن خواند. برای همین، خیلی ها که مشتاق فهمیدن این نظریه مهم هستند، وسط راه خسته و سردرگم می شوند. اینجا است که یک راهنمای نظریه عدالت رالز فرانک لاوت به کار می آید و مثل یک دست یاری رسان، شما را از این سردرگمی نجات می دهد.

فرانک لاوت و نقشه راهی برای فهم رالز

حالا که می دانیم چرا به یک راهنما نیاز داریم، بگذارید کمی بیشتر درباره فرانک لاوت و رویکردش برای فهماندن رالز صحبت کنیم. لاوت یک دانش آموخته علوم سیاسی و استاد دانشگاه است که سال هاست روی اندیشه های رالز کار کرده و حسابی به آن اشراف دارد. او می داند کجای کار رالز پیچیده می شود و خواننده کجا ممکن است گیج شود.

کتاب راهنمای خواندن نظریه ای در باب عدالت رالز او در واقع بخشی از یک مجموعه بزرگ تر به نام راهنمای متون کلاسیک است که انتشارات ترجمان زحمت ترجمه اش را کشیده است. این مجموعه، هدفش این است که مثل یک نقشه، شما را در دنیای متون کلاسیک فلسفی و ادبی غرب همراهی کند. رویکرد لاوت هم همین است؛ کتابش قرار نیست جای متن اصلی رالز را بگیرد یا همه چیز را لقمه لقمه در دهانتان بگذارد. بلکه می خواهد به شما یاد بدهد چطور خودتان با متن اصلی درگیر شوید، از آن لذت ببرید و مهم تر از همه، عمیقاً آن را بفهمید. به قول خودش، یک نقشه راه برای رفت و برگشت مداوم بین راهنما و متن اصلی رالز است تا یک تجربه آگاهی بخش و فعال داشته باشید.

فرانک لاوت: آشنایی با راهنمای رالز

فرانک لاوت، یک متفکر و پژوهشگر معاصر در حوزه علوم سیاسی است. او دکترای علوم سیاسی اش را از دانشگاه کلمبیا گرفته و الان در دانشگاه سنت لوئیس، هم تدریس می کند و هم به عنوان استادیار علوم سیاسی فعالیت دارد. تحقیقات لاوت بیشتر روی نظریه های عدالت، نقش قانون در جامعه و نظریه های مدرن سیاسی در حوزه حاکمیت متمرکز است. پس کاملاً مشخص است که انتخاب او برای نوشتن این راهنما، انتخابی هوشمندانه و بر اساس تخصص است.

محمد ملاعباسی: پل ارتباطی اندیشه ها

هر چقدر نویسنده یک اثر مهم باشد، مترجم هم نقش حیاتی در انتقال درست آن به زبان دیگر دارد. محمد ملاعباسی، که از مترجمان برجسته و نام آشنای حوزه فلسفه و علوم انسانی است، این وظیفه خطیر را بر عهده گرفته است. او با ترجمه دقیق و روان خود، کاری کرده که خواننده فارسی زبان هم بتواند بدون از دست دادن ظرافت های معنایی، با ایده های فرانک لاوت و به تبع آن جان رالز، ارتباط برقرار کند. ترجمه خوب، خودش نصف راه فهمیدن یک متن سخت است.

سفر در دنیای رالز با راهنمای لاوت: گام به گام در نظریه عدالت

حالا بیایید ببینیم فرانک لاوت چطور ما را در این سفر پر از پیچ وخم همراهی می کند و چه بخش هایی از نظریه عدالت رالز را برایمان باز می کند. ساختار کتاب لاوت خیلی فکر شده است و مراحل فهمیدن نظریه رالز را برایمان ساده می کند:

۱. زمینه چینی و بسترسازی: چرا رالز مهم شد؟

لاوت کارش را با قرار دادن نظریه ای در باب عدالت در بستر تاریخی و فکری خودش شروع می کند. مثلاً توضیح می دهد که رالز کتابش را در دهه های ۶۰ و ۷۰ میلادی نوشت؛ زمانی که آمریکا درگیر جنبش های حقوق مدنی، جنگ ویتنام و بحث های داغ درباره لیبرالیسم بود. این مقدمه خیلی مهم است چون به ما نشان می دهد که رالز در چه فضایی به فکر احیای فلسفه سیاسی افتاد و چطور می خواست به فایده گرایی که آن موقع حرف اول را در فلسفه اخلاق می زد، پایان بدهد. او از سنت های فکری کانت و نظریه قرارداد اجتماعی هم ایده گرفت تا چارچوب جدیدی برای بحث های عدالت ارائه کند.

۲. ایده های اصلی: عدالت به مثابه انصاف و اصول بنیادین

در بخش بعدی، لاوت یک نمای کلی از ایده های بنیادین رالز می دهد؛ مثل مفهوم عدالت به مثابه انصاف و دو اصل محوری عدالت. او سعی می کند هسته اصلی فلسفه سیاسی جان رالز را در قالب آزمایش فکری وضع نخستین و پرده جهل برایمان روشن کند. اینها مفاهیم کلیدی هستند که بدون فهمیدنشان، نمی شود وارد جزئیات نظریه رالز شد. لاوت اینجا مثل یک راهنمای تور عمل می کند که قبل از ورود به شهر، نقشه کلی و جاهای مهم را به شما نشان می دهد.

۳. غرق شدن در متن: لاوت چگونه رالز را واکاوی می کند؟

این بخش، مهمترین و پرجزئیات ترین قسمت کتاب لاوت است. او اینجا بند به بند یا فصل به فصل با ما همراه می شود و مهمترین بخش های نظریه عدالت رالز چیست را که خود رالز به آن ها پرداخته، برایمان باز می کند. بیایید نگاهی به چند مفهوم کلیدی بیندازیم که لاوت روی آن ها دست می گذارد:

عدالت: اولین و مهمترین فضیلت

رالز در نظریه اش ادعا می کند که عدالت، اولین و مهمترین فضیلت نهادهای اجتماعی است. یعنی قبل از اینکه به کارآمدی یا هر چیز دیگری فکر کنیم، باید مطمئن باشیم که ساختارهای جامعه ما عادلانه هستند. لاوت اینجا از مثال های ملموسی استفاده می کند تا این ادعا را برایمان جا بیندازد. مثلاً توضیح می دهد که حتی اگر برده داری از نظر اقتصادی خیلی کارآمد باشد، باز هم چون ناعادلانه است، باید کنار گذاشته شود. این همان جایی است که نقد رالز بر فایده گرایی کم کم خودش را نشان می دهد.

«عدالت نخستین فضیلت نهادهای اجتماعی است، چنان که صدق [درستی] نخستین فضیلت نظام های اندیشه است. یک نظریه را هرچند هم که پیراسته و صرفه جویانه باشد، باید کنار گذاشت یا بازنگری کرد اگر که شرط صدق را به جا نیاورد؛ به همین سان، قانون ها و نهادها نیز، فارغ از میزان کارایی و سامانمندی شان، باید اصلاح یا برچیده شوند اگر که ناعادلانه باشند.»

چرا رالز با فایده گرایی مشکل داشت؟

یکی از بزرگترین کارهای رالز، به چالش کشیدن فایده گرایی بود که تا پیش از او، رویکرد غالب در فلسفه اخلاق و سیاسی محسوب می شد. لاوت به خوبی توضیح می دهد که فایده گرایی یک نظریه غایت گرایانه است؛ یعنی خیر را جدا از حق تعریف می کند و می گوید حق آن چیزی است که خیر (مثلاً بیشترین خوشی برای بیشترین تعداد افراد) را به حداکثر برساند. مشکل رالز با این دیدگاه این بود که ممکن است برای دستیابی به خیر جمعی، حقوق فردی زیر پا گذاشته شود. به عبارت دیگر، فایده گرایی ممکن است به قیمت نادیده گرفتن حقوق اقلیت ها یا افراد، فقط به دنبال بیشینه کردن خوشی کلی باشد که این از نظر رالز، عادلانه نیست و با ایده عدالت به مثابه انصاف او در تضاد است.

وضع نخستین و پرده جهل: ابزار رالز برای انصاف

اینجا می رسیم به یکی از هیجان انگیزترین بخش های نظریه رالز که لاوت حسابی روی آن تمرکز می کند: وضع نخستین و پرده جهل. رالز برای اینکه نشان بدهد اصول عدالت چطور باید انتخاب شوند، یک آزمایش فکری مطرح می کند. او می گوید تصور کنید گروهی از آدم ها می خواهند برای جامعه شان قوانین بنیادی بگذارند. اما یک شرط بزرگ وجود دارد: همه این افراد پشت یک پرده جهل قرار دارند. یعنی چی؟ یعنی هیچ کدام نمی دانند خودشان در جامعه آینده قرار است چه جایگاهی داشته باشند؛ نمی دانند فقیرند یا ثروتمند، مردند یا زن، باهوشند یا کندذهن، چه نژادی دارند، و حتی نمی دانند چه اهداف و آرزوهای شخصی دارند. فقط می دانند که انسان هستند و می خواهند یک زندگی خوب داشته باشند.

هدف از این پرده جهل این است که تضمین کند اصولی که انتخاب می شوند، کاملاً منصفانه باشند، چون هیچ کس نمی تواند اصول را به نفع خودش یا گروهش دستکاری کند. لاوت این ابزارهای مفهومی را با جزئیات توضیح می دهد و نقش حیاتی آن ها را در فهم نظریه عدالت رالز روشن می کند. اینجاست که می فهمیم چطور رالز می خواست به اصول عدالتی برسد که همه، از هر جایگاهی که باشند، با آن موافق باشند.

دو اصل عدالت رالز: آزادی برابر و تفاوت

نتیجه ای که از وضعیت نخستین و پرده جهل گرفته می شود، انتخاب دو اصل عدالت است که لاوت آن ها را به دقت شرح می دهد:

1. اصل آزادی برابر: هر فرد حق دارد بیشترین آزادی های اساسی برابر با دیگران را داشته باشد. این آزادی ها شامل آزادی بیان، حق رأی، آزادی مالکیت شخصی و… می شوند. این اصل، اولویت مطلق دارد و هیچ گاه نباید فدای چیز دیگری شود.
2. اصل تفاوت: نابرابری های اجتماعی و اقتصادی تنها زمانی قابل قبول هستند که:
   • الف) به نفع محروم ترین اقشار جامعه باشند (اصل تفاوت).
   • ب) موقعیت ها و مناصب شغلی برای همه به طور منصفانه و برابر در دسترس باشند (اصل برابری منصفانه فرصت ها).

   این اصل دوم، بعد از اصل آزادی قرار می گیرد و نباید آزادی های اساسی را نقض کند. لاوت به خوبی تبیین می کند که این اصول چطور با هم کار می کنند و چرا رالز به ترتیب اولویت آن ها اصرار داشت.

عدالت توزیعی و ساختار جامعه

یکی دیگر از بحث های مهمی که لاوت در کتابش به آن می پردازد، این است که این اصول عدالت چطور باید در ساختار بنیادین جامعه پیاده شوند. یعنی چه نهادهایی (مثل قانون اساسی، قوانین اقتصادی، نظام آموزشی و…) باید چگونه باشند تا خلاصه مفاهیم رالز (مثل عدالت توزیعی) به درستی عمل کنند. رالز معتقد بود که عدالت نباید فقط در تصمیمات فردی یا در موارد خاص رعایت شود، بلکه باید در دل ساختارهای اصلی جامعه ریشه دوانده باشد.

خیر و پایداری اجتماعی در دیدگاه رالز

لاوت احتمالاً به این موضوع هم می پردازد که چطور جامعه ای که بر اساس اصول عدالت رالز بنا شده، می تواند پایدار بماند. رالز معتقد بود که در چنین جامعه ای، شهروندان به طور طبیعی به اصول عدالت پایبند می شوند چون می بینند که این اصول به نفع همه است و یک خیر جمعی را تشکیل می دهد. این بخش نشان می دهد که نظریه رالز فقط یک چارچوب انتزاعی نیست، بلکه به دنبال یک جامعه پایدار و منسجم هم هست.

۴. تأثیرات و نقدها: رالز پس از خودش

هیچ نظریه فلسفی ای نیست که بدون نقد و بحث به کار خودش ادامه دهد. لاوت در پایان کتابش به تأثیرات گسترده جان رالز نظریه عدالت بر گفتمان های سیاسی، اخلاقی و حقوقی اشاره می کند. همچنین، او به برخی از تفسیرها و نقدهای مهمی که بر نظریه رالز وارد شده، می پردازد. این بخش به خواننده کمک می کند تا دید جامع تری نسبت به جایگاه رالز در فلسفه معاصر پیدا کند و بداند که این نظریه چه بحث هایی را به دنبال داشته و چطور به تکامل فلسفه سیاسی کمک کرده است.

چرا راهنمای فرانک لاوت برای هر خواننده ای که می خواهد رالز بفهمد، ضروری است؟

شاید بپرسید خب، خود متن رالز را بخوانیم، مگر چه می شود؟ راستش را بخواهید، بدون یک راهنما، شانس سردرگم شدن و رها کردن کتاب در همان صفحات اول خیلی بالاست. کتاب فرانک لاوت مثل یک فانوس در تاریکی عمل می کند و پیچیدگی های متن اصلی را برایمان شفاف سازی می کند. این کتاب، مفاهیم را قدم به قدم و به زبانی قابل فهم توضیح می دهد تا خواننده از همان ابتدا احساس نکند که وارد یک دنیای کاملاً ناشناخته شده است.

مزیت بزرگ این معرفی کتاب راهنمای خواندن نظریه ای در باب عدالت این است که مثل یک معلم صبور، به ما یاد می دهد چطور با متن اصلی درگیر شویم. لاوت توصیه می کند که مدام بین کتاب راهنمای او و کتاب رالز در رفت و آمد باشیم. اول یک بخش از راهنما را بخوانید تا یک دید کلی پیدا کنید، بعد بروید سراغ همان بخش در کتاب رالز، دوباره برگردید و توضیحات لاوت را بخوانید. این روش باعث می شود که مطالب عمیقاً در ذهنمان بنشیند و نه تنها چیزی را حفظ نکنیم، بلکه واقعاً آن را بفهمیم.

برای کسانی که به دنبال فهم نظریه عدالت رالز هستند، فرقی نمی کند دانشجو باشند یا فقط یک علاقه مند جدی، این کتاب پلی است که ورود به دنیای رالز را هم برای مبتدیان و هم برای کسانی که می خواهند دانششان را عمیق تر کنند، ساده می کند. این راهنما به ما کمک می کند تا پیچیدگی های نظریه عدالت رالز را به تکه های کوچک تر و قابل هضم تر تقسیم کنیم و از هر بخش، حداکثر بهره را ببریم.

«کتاب های مجموعه «راهنمای متون کلاسیک» نه شرح و تفسیری مفصل است و نه ادعای آسان کردن تمام دشواری های متن را دارد، بلکه قرار است نقشه ای باشد برای گذر از پیچ وخم متن. این کتاب ها خواننده را دعوت می کنند به خواندن کتابِ اصلی و به رفت وبرگشت میان کتابِ راهنما و کتاب اصلی.»

نتیجه گیری: با راهنما به عمق اندیشه رالز سفر کنید

در مجموع، کتاب راهنمای خواندن نظریه ای در باب عدالت رالز نوشته فرانک لاوت، فقط یک کتاب کمکی نیست؛ بلکه یک ابزار حیاتی برای هر کسی است که می خواهد با یکی از مهمترین متون فلسفه سیاسی قرن بیستم دست و پنجه نرم کند. این کتاب با فراهم کردن یک نقشه راه روشن، نه تنها مسیر را برای فهماندن خلاصه کتاب راهنمای خواندن نظریه ای در باب عدالت رالز (نویسنده فرانک لاوت) هموار می کند، بلکه به ما یاد می دهد چطور مثل یک پژوهشگر واقعی، با متون دشوار فلسفی برخورد کنیم.

اگر آماده اید تا سفری عمیق به دنیای اندیشه رالز داشته باشید و مفاهیم بنیادین عدالت را از نو کشف کنید، پیشنهاد می کنم حتماً این راهنمای ارزشمند را در کنار کتاب اصلی نظریه ای در باب عدالت تهیه کنید. این یک سرمایه گذاری واقعی برای بالا بردن درک شما از یکی از تاثیرگذارترین فلاسفه معاصر خواهد بود. با این راهنما، دیگر لازم نیست از عظمت و پیچیدگی اندیشه های رالز بترسید؛ بلکه می توانید با اطمینان و کنجکاوی، گام به گام در آن پیش بروید.