ترک تعقیب در پرونده کیفری | صفر تا صد + قوانین جدید

تا حالا شده تو یه پرونده کیفری گیر کنید و دلتون بخواد همه چی تموم شه؟ ترک تعقیب دقیقاً برای همین وقتاست! این یه راه حله که شاکی میتونه روند پیگیری پرونده متهم رو متوقف کنه. خیلی ها با این قرار آشنایی ندارن و ممکنه ندونن چطور میشه ازش استفاده کرد یا چه عواقبی داره. این قرار مخصوصاً با قوانین جدید آیین دادرسی کیفری، برای شاکی و متهم حسابی کار راه انداز شده. بیاین ببینیم چی به چیه.

توی نظام قضایی ما، وقتی یه جرمی اتفاق می افته، معمولاً کار با شکایت شاکی شروع میشه و بعدش پای دادسرا و دادگاه به ماجرا باز میشه. اما گاهی وقتا پیش میاد که شاکی دیگه دلش نمی خواد ماجرا رو ادامه بده یا مثلاً با متهم به توافق می رسه. اینجاست که قرار ترک تعقیب مثل یه فرشته نجات میاد وسط. این مقاله قراره از صفر تا صدِ ترک تعقیب رو براتون روشن کنه؛ از اینکه اصلاً چی هست و چه شرایطی داره، تا اینکه چطور میشه درخواستش داد و وقتی صادر شد، چه بلاهایی سر پرونده و طرفینش میاد، مخصوصاً با نگاهی به قوانین جدید و تغییراتش.

شاید شما شاکی باشید و می خواید بدونید چطور میشه پرونده رو متوقف کرد یا متهم باشید و می خواید از حقوق خودتون با خبر بشید. حتی اگه وکیل هستید یا دانشجوی حقوق، اینجا یه راهنمای جامع پیدا می کنید که کمک می کنه با دید بازتر و آگاهانه تر، مسیر قانونی رو طی کنید. پس با ما همراه باشید تا همه ابهاماتتون درباره این موضوع مهم برطرف بشه.

اصلاً ترک تعقیب چیه؟ (مفهومش رو با زبون ساده بفهمیم)

شاید بارها اسم قرارهای مختلف مثل منع تعقیب یا موقوفی تعقیب به گوشتون خورده باشه، اما ترک تعقیب یه داستان دیگه داره. این قرار در واقع یه جور «توقف موقت» توی پیگیری پرونده کیفریه. یعنی چی؟ یعنی شاکی که اول خودش رفته شکایت کرده و دلش می خواسته متهم رو مجازات کنن، حالا به هر دلیلی (مثلاً با متهم آشتی کرده، یا متهم ضرر و زیانش رو جبران کرده، یا دیگه نمی خواد ادامه بده) از دادستان یا قاضی درخواست می کنه که فعلاً دنبال متهم نگردن و پرونده رو متوقف کنن.

نکته مهم اینه که این قرار فقط با «درخواست شاکی» صادر میشه. یعنی متهم نمی تونه خودش درخواست ترک تعقیب بده. این درخواست باید توی مرحله دادسرا و قبل از اینکه کیفرخواست صادر بشه، اتفاق بیفته. وقتی این قرار صادر میشه، پرونده متوقف میشه، اما نه به طور کامل و برای همیشه، بلکه فقط برای یه مدت مشخص و با شرایط خاصی که جلوتر مفصل درباره اش حرف می زنیم.

توی قانون آیین دادرسی کیفری، به خصوص ماده ۷۹ این قانون، همه چیز در مورد این قرار گفته شده. هدف اصلی قانون گذار از گذاشتن همچین امکانی، اینه که به شاکی یه فرصت بده تا اگه دلش خواست یا شرایطش جور شد، با متهم به سازش برسه و پرونده رو بدون نیاز به طی کردن مراحل طولانی دادگاه، تموم کنه. اینجوری هم بار دادگاه ها کمتر میشه و هم شاید یه فرصت دوباره به متهم داده بشه.

چه شرایطی برای ترک تعقیب لازمه؟ (ماده ۷۹ چی میگه؟)

حالا که فهمیدیم ترک تعقیب یعنی چی، باید ببینیم چه جور پرونده هایی و با چه شرایطی می تونن شامل این قرار بشن. ماده ۷۹ قانون آیین دادرسی کیفری مثل یه راهنما عمل می کنه و خط و نشون هایی رو برای این موضوع می کشه. در ادامه شرایط اصلی رو با هم بررسی می کنیم:

جرم قابل گذشت باشه

یکی از مهم ترین و اصلی ترین شرط ها اینه که جرمی که شاکی ازش شکایت کرده، از دسته «جرایم قابل گذشت» باشه. حتماً می پرسید خب جرم قابل گذشت یعنی چی؟

توی قانون مجازات اسلامی، یه سری از جرم ها مثل توهین، افترا، خیانت در امانت، نشر اکاذیب و… جزو جرایم قابل گذشت محسوب میشن. یعنی چی؟ یعنی اگه شاکی خودش نره شکایت کنه، هیچکس نمی تونه دنبال این جرم ها بره. و مهم تر اینکه اگه شاکی گذشت کنه، پرونده کاملاً متوقف میشه.

برای تشخیص اینکه جرمی قابل گذشت هست یا نه، باید به ماده ۱۰۰ و ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی نگاه کنیم. این دو ماده لیست و تعریف جرایم قابل گذشت رو بهمون میدن. یادتون باشه، اصل کلی اینه که همه جرم ها «غیرقابل گذشت» هستن، مگر اینکه قانون خودش صراحتاً بگه که اون جرم قابل گذشته (طبق ماده ۱۰۳ قانون مجازات اسلامی). یعنی اگه قانون چیزی نگفته، جرم غیرقابل گذشته و نمی تونیم درخواست ترک تعقیب براش بدیم.

تشخیص قابل گذشت بودن جرم، کلید اصلی صدور قرار ترک تعقیب است. بدون این شرط، درخواست شما راه به جایی نمی برد.

فقط شاکی بخواد

شرط دوم اینه که درخواست ترک تعقیب حتماً و حتماً باید از طرف خود شاکی مطرح بشه. نه متهم می تونه این درخواست رو بده، نه دادستان خودش می تونه سرخود همچین قراری صادر کنه. این یه حق کاملاً شخصی برای شاکیه و نشون میده که شاکی توی این نوع پرونده ها تا چه حد اختیار داره که تکلیف پرونده اش رو روشن کنه.

قبل از صدور کیفرخواست

زمان بندی توی دادگاه خیلی مهمه. درخواست ترک تعقیب فقط توی یه بازه زمانی مشخص امکان پذیره: «قبل از صدور کیفرخواست». مراحل پرونده کیفری معمولاً اینجوریه که اول شاکی شکایت می کنه، بعد دادسرا شروع به تحقیقات مقدماتی می کنه (بازپرس و دادیار). اگه بعد از تحقیقات، تشخیص داده بشه که متهم جرم رو انجام داده، دادسرا کیفرخواست صادر می کنه و پرونده رو می فرسته دادگاه تا دادگاه حکم صادر کنه.

قرار ترک تعقیب فقط توی همون مرحله تحقیقات مقدماتی و قبل از اینکه کیفرخواست صادر بشه، قابل صدوره. اگه پرونده رفت دادگاه و کیفرخواست صادر شد، دیگه دیر شده و نمی تونید درخواست ترک تعقیب بدید. این محدودیت زمانی واقعاً مهمه و اگه حواستون بهش نباشه، فرصت رو از دست می دید.

کی میتونه این قرار رو صادر کنه؟ (مرجع صالح)

مسئولیت صدور قرار ترک تعقیب به عهده «دادستان»ه. یعنی شما درخواستتون رو به دادستان ارائه می کنید و ایشون اگه شرایط رو محیا ببینه، این قرار رو صادر می کنه. اما خب، همیشه استثناهایی هم وجود داره:

• بعضی پرونده ها مثل جرایم اطفال یا بعضی جرایم تعزیری درجه ۷ و ۸ هستن که تحقیقات مقدماتی شون مستقیم توی خود دادگاه انجام میشه و اصلاً پای دادسرا وسط نمیاد. توی این جور موارد، قاضی دادگاه صلاحیت صدور قرار ترک تعقیب رو داره.

پس به طور خلاصه، اصل با دادستانه، اما در شرایط خاص، قاضی دادگاه هم می تونه این کار رو بکنه.

مراحل درخواست و صدور قرار ترک تعقیب (گام به گام)

حالا که با شرایطش آشنا شدیم، بیاید ببینیم چطور باید درخواست بدیم و چه مراحلی داره:

چطوری شاکی درخواست بده؟

شاکی برای اینکه درخواست ترک تعقیب بده، می تونه این کار رو به صورت کتبی (یعنی با یه نامه یا فرم مخصوص) یا حتی شفاهی توی جلسه دادسرا انجام بده. البته که درخواست کتبی همیشه رسمی تر و مطمئن تره. شما باید درخواستتون رو به دادسرایی که داره به پرونده رسیدگی می کنه، تقدیم کنید.

بررسی درخواست توسط دادستان یا قاضی

وقتی درخواستتون رو ارائه دادید، دادستان (یا قاضی توی موارد استثنایی که گفتیم) درخواست شما رو بررسی می کنه. اگه همه شرایطی که بالاتر گفتیم (مثل قابل گذشت بودن جرم و اینکه هنوز کیفرخواست صادر نشده) وجود داشته باشه، با درخواست شما موافقت میشه.

صدور قرار و ابلاغش به طرفین

بعد از بررسی و تایید، قرار ترک تعقیب صادر میشه. این قرار به شاکی و متهم ابلاغ میشه تا هر دو طرف ازش باخبر بشن. با صدور این قرار، پرونده موقتاً متوقف میشه.

با صدور قرار ترک تعقیب چه اتفاقی میفته؟ (آثار و پیامدهاش)

وقتی قرار ترک تعقیب صادر میشه، هم برای شاکی و هم برای متهم و حتی خود پرونده، یه سری تغییرات و پیامدها پیش میاد که دونستن شون خیلی مهمه:

برای متهم

• توقف موقت تعقیب: مهم ترین اتفاق اینه که پیگیری قانونی متهم متوقف میشه. یعنی دیگه دادسرا دنبال پرونده نمی ره و شما فعلاً از شر پیگیری ها راحت میشید.
• آزادی فوری در صورت بازداشت: اگه متهم به خاطر این پرونده بازداشت باشه، بلافاصله آزاد میشه. این یکی از بزرگترین مزایای این قراره.
• رفع اثر از قرارهای تأمین کیفری: اگه متهم برای آزادی اش قرار وثیقه، کفالت، یا هر قرار تأمین کیفری دیگه ای مثل قرار نظارت قضایی داده باشه، با صدور این قرار، اون وثیقه آزاد میشه و قرارهای تأمین هم دیگه اعتبار ندارن (این موضوع طبق ماده ۲۵۱ قانون آیین دادرسی کیفری و نظریه های مشورتی قضایی تأیید شده).
• آزادی اموال توقیف شده: اگه اموالی از متهم بابت این پرونده توقیف شده باشه، اون اموال هم آزاد میشن و به متهم برگردونده میشن.
• عدم درج در سوابق کیفری: تا زمانی که متهم دوباره تعقیب نشه، این پرونده توی سوابق کیفری او درج نمیشه. این موضوع می تونه برای آینده شغلی و اجتماعی متهم خیلی مهم باشه.

برای شاکی

• حفظ حق تعقیب مجدد (با محدودیت): شاکی بعد از صدور قرار ترک تعقیب، این حق رو داره که دوباره متهم رو تعقیب کنه، اما این حق محدودیت های خاصی داره که جلوتر مفصل توضیح می دیم.
• انتقال هزینه های دادرسی: معمولاً هزینه هایی که شاکی برای شروع پرونده و دادرسی متحمل شده، به عهده خودش باقی می مونه و قرار ترک تعقیب باعث نمیشه این هزینه ها به متهم منتقل بشه.

برای خود پرونده

• عدم شمول اعتبار امر مختومه: این پرونده کاملاً مختومه و تموم شده محسوب نمیشه. یعنی مثل بعضی قرارهای دیگه نیست که دیگه نشه بهش دست زد. پرونده هنوز بازه و امکان تعقیب مجدد وجود داره.
• عدم شمول مرور زمان: تا زمانی که فرصت تعقیب مجدد وجود داره (یک سال)، پرونده مشمول مرور زمان نمیشه. یعنی زمان برای پیگیری از دست نمیره.

آیا میشه دوباره متهم رو تعقیب کرد؟ (قوانین جدید چی میگن؟)

یکی از مهم ترین تفاوت های ترک تعقیب با گذشت شاکی همینجاست. وقتی شاکی گذشت می کنه، دیگه نمی تونه حرفش رو پس بگیره و پرونده برای همیشه بسته میشه. اما توی ترک تعقیب، شاکی یه فرصت دوباره داره.

طبق ماده ۷۹ قانون آیین دادرسی کیفری (که همون قوانین جدید رو شامل میشه)، شاکی می تونه «فقط برای یک بار و ظرف یک سال از تاریخ صدور قرار ترک تعقیب»، درخواست تعقیب مجدد متهم رو بده. یعنی:

• محدودیت تعداد: فقط یک بار. اگه شاکی دوباره درخواست ترک تعقیب بده و بعدش بخواد دوباره برگرده، دیگه نمیشه.
• محدودیت زمانی: این یک بار فرصت هم فقط تا یک سال از تاریخ صدور قرار ترک تعقیبه. اگه شاکی بعد از یک سال یادش بیفته که می خواد دوباره تعقیب کنه، دیگه فرصت از دست رفته.

اگه شاکی تصمیم گرفت دوباره متهم رو تعقیب کنه، باید دوباره درخواستش رو به دادسرا بده. در این صورت، روند تحقیقات دوباره شروع میشه و اگه متهم قرار تأمین کیفری (مثل وثیقه) داشته، ممکنه دوباره براش قرار تأمین صادر بشه و حتی اگه بازداشت بوده، دوباره بازداشت بشه.

اینجا اهمیت توافقات بین شاکی و متهم مشخص میشه. بعضی وقتا ترک تعقیب با یه توافق بین طرفین صورت می گیره؛ مثلاً متهم قول میده ضرر و زیان شاکی رو جبران کنه. اگه متهم به قولش عمل نکرد، شاکی می تونه توی همون مهلت یک ساله، درخواست تعقیب مجدد رو بده.

ترک تعقیب با بقیه قرارها چه فرقی داره؟ (مقایسه قرارهای مهم)

توی دادسرا و دادگاه، قرارهای مختلفی صادر میشه که هر کدوم معنی و آثار خودشون رو دارن. ترک تعقیب هم یکی از این قرارهاست و مهمه که تفاوتش رو با قرارهای دیگه مثل منع تعقیب، موقوفی تعقیب و تعلیق تعقیب بدونیم. بیایید یه مقایسه جامع داشته باشیم:

ویژگی	قرار ترک تعقیب	قرار منع تعقیب	قرار موقوفی تعقیب	قرار تعلیق تعقیب
تعریف	توقف موقت پیگیری پرونده با درخواست شاکی.	وقتی دلیلی برای متهم کردن فرد به جرم نباشه (مثلاً جرم اتفاق نیفتاده یا مدرک کافی نیست).	توقف دائمی پیگیری پرونده به خاطر موانع قانونی (مثل فوت متهم، گذشت شاکی، مرور زمان).	توقف مشروط پیگیری برای مدت مشخص به شرط رعایت شرایطی توسط متهم.
مرجع صدور	دادستان (در موارد خاص قاضی دادگاه).	دادستان یا بازپرس.	دادسرا یا دادگاه.	دادستان.
زمان صدور	قبل از صدور کیفرخواست.	هر زمانی در مرحله تحقیقات مقدماتی.	هر زمانی در مرحله تحقیقات، دادگاه یا اجرای حکم.	مرحله تحقیقات مقدماتی و قبل از کیفرخواست.
علت صدور	درخواست شاکی در جرایم قابل گذشت.	نبود دلایل کافی، عدم وقوع جرم، عدم انتساب جرم به متهم.	فوت متهم، گذشت شاکی، شمول مرور زمان، عفو.	جرایم تعزیری درجه 6 تا 8 و وجود شرایط قانونی خاص.
امکان تعقیب مجدد	بله، فقط یک بار و ظرف یک سال.	بله، در صورت کشف دلیل جدید.	خیر، به هیچ وجه.	بله، در صورت نقض شرایط تعلیق.
اعتبار امر مختومه	خیر (پرونده مختومه قطعی نمی شود).	خیر (با دلیل جدید قابل تعقیب است).	بله (پرونده کاملاً مختومه می شود).	خیر.
قابلیت اعتراض	خیر (قطعی است).	بله (شاکی می تواند اعتراض کند).	خیر (قطعی است).	بله.

دیدید چقدر فرق دارن؟ هر کدوم از این قرارها، در یه وضعیت خاص و با دلایل و آثار متفاوتی صادر میشن. پس خیلی مهمه که این تفاوت ها رو بدونید تا خدای نکرده دچار اشتباه نشید و حقوق خودتون یا موکلتون رو از دست ندید.

یه نمونه درخواست ترک تعقیب (چطوری بنویسیم؟)

خب، تا اینجا همه چی رو درباره ترک تعقیب گفتیم. حالا فرض کنید شما شاکی هستید و می خواید این قرار رو درخواست بدید. دونستن اینکه چطور باید این درخواست رو تنظیم کنید، خیلی کمک کننده است. یه نمونه ساده و کاربردی از درخواست کتبی رو براتون اینجا میاریم:

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب ………………

موضوع: درخواست صدور قرار ترک تعقیب

با سلام و احترام،

اینجانب (نام و نام خانوادگی شاکی)، فرزند (نام پدر)، به شماره ملی (کد ملی)، شاکی پرونده کلاسه (شماره کلاسه پرونده) مطروحه در آن دادسرای محترم، که موضوع آن مربوط به جرم (نوع جرم، مثلاً توهین، خیانت در امانت و…) می باشد، به استحضار می رساند:

با توجه به اینکه جرم مورد شکایت از جمله جرایم قابل گذشت محسوب می گردد و همچنین با عنایت به اینکه هنوز در مرحله تحقیقات مقدماتی قرار داریم و کیفرخواستی در پرونده صادر نشده است، اینجانب دیگر تمایلی به ادامه تعقیب کیفری متهم، آقای/خانم (نام و نام خانوادگی متهم)، ندارم.

لذا با استناد به ماده ۷۹ قانون آیین دادرسی کیفری، از آن مقام محترم تقاضای صدور قرار ترک تعقیب در خصوص پرونده فوق الذکر را دارم.

پیشاپیش از حسن توجه و دستور جنابعالی کمال تشکر را دارم.

با احترام فراوان،

نام و نام خانوادگی شاکی:

امضاء:

تاریخ:

چند نکته مهم درباره این فرم:

• اطلاعات پرونده رو دقیق و کامل بنویسید (شماره کلاسه، تاریخ، نوع جرم).
• حتماً به قابل گذشت بودن جرم و عدم صدور کیفرخواست اشاره کنید.
• درخواست باید صریح و روشن باشه.
• بعد از پر کردن، امضا و تاریخ یادتون نره.

این یه فرم کلیه، ممکنه توی موارد خاص نیاز به جزئیات بیشتری باشه. همیشه بهتره قبل از ارائه هر درخواستی به مراجع قضایی، با یه وکیل مشورت کنید تا مطمئن بشید همه چیز درست و طبق قانونه.

سوالات متداول

آیا متهم می تونه درخواست ترک تعقیب بده؟

خیر، طبق قانون، درخواست ترک تعقیب فقط از طرف شاکی قابل ارائه است. متهم هیچ اختیاری در این زمینه نداره.

آیا قرار ترک تعقیب قابل اعتراضه؟

نه، قرار ترک تعقیب از قرارهای قطعی محسوب میشه و هیچ کدوم از طرفین (شاکی یا متهم) نمی تونن بهش اعتراض کنن.

در صورت ترک تعقیب، هزینه های دادرسی چی میشه؟

معمولاً هزینه های دادرسی که شاکی پرداخت کرده، به عهده خودش باقی می مونه و قرار ترک تعقیب باعث نمیشه که متهم مجبور به پرداخت اونها بشه.

آیا در جرایم غیرقابل گذشت هم امکان ترک تعقیب وجود داره؟

خیر، یکی از شروط اصلی صدور قرار ترک تعقیب، قابل گذشت بودن جرمی هست که شاکی ازش شکایت کرده. توی جرایم غیرقابل گذشت، این امکان وجود نداره.

آیا ترک تعقیب در سوابق کیفری ثبت میشه؟

تا زمانی که شاکی در مهلت یک ساله اقدام به تعقیب مجدد نکنه، قرار ترک تعقیب منجر به ثبت سابقه کیفری برای متهم نمیشه. اما اگه در این مدت شاکی دوباره درخواست تعقیب بده و پرونده ادامه پیدا کنه و در نهایت منجر به محکومیت بشه، بله، سابقه کیفری ثبت خواهد شد.

نقش وکیل در فرآیند درخواست ترک تعقیب چیست؟

وکیل می تونه شاکی رو در تنظیم درست درخواست، اطمینان از وجود شرایط قانونی و پیگیری مراحل اداری راهنمایی کنه. برای متهم هم وکیل می تونه در درک آثار این قرار و تصمیم گیری های بعدی مشاوره بده و حتی در مذاکرات با شاکی نقش مهمی داشته باشه.

اگر شاکی پس از یک سال از تاریخ صدور قرار ترک تعقیب، درخواست تعقیب مجدد دهد، چه می شود؟

اگه شاکی بعد از گذشت یک سال از تاریخ صدور قرار ترک تعقیب، درخواست تعقیب مجدد رو بده، این درخواست دیگه قابل پذیرش نیست. حق تعقیب مجدد فقط برای یک بار و تا یک سال از تاریخ صدور قرار پابرجاست و بعد از این مدت، پرونده به طور کامل بسته میشه.

نتیجه گیری

دیدیم که ترک تعقیب در پرونده کیفری یکی از ابزارهای مهم و کاربردی توی سیستم قضایی ماست که هم برای شاکی و هم برای متهم می تونه کلی فایده داشته باشه. شناخت دقیق این قرار، شرایطش، مراحلی که باید طی بشه و البته آثاری که به دنبال داره، مخصوصاً با قوانین جدید آیین دادرسی کیفری، واقعاً ضروریه. این قرار یه جورایی هم به سیستم قضایی کمک می کنه تا بار پرونده ها کمتر بشه، هم به طرفین پرونده این فرصت رو میده که شاید بدون دردسر زیاد و رفت و آمد به دادگاه، مشکلاتشون رو حل کنن.

پس اگه توی یه همچین موقعیتی قرار گرفتید، خیلی مهمه که با چشم باز و اطلاعات کافی جلو برید. یادتون باشه که حقوقی که قانون به ما داده، مثل یه چاقوی دو لبه می مونه؛ اگه درست ازش استفاده کنیم، به نفعمونه و اگه ندونیم چطور به کارش ببریم، ممکنه حتی به خودمون هم آسیب بزنه. همیشه بهترین کار اینه که قبل از هر اقدامی، با یه وکیل متخصص و باتجربه مشورت کنید. اونها میتونن با دانش و تجربه شون، بهترین راه رو بهتون نشون بدن و از تضییع حقوق شما جلوگیری کنن.

امیدواریم این مقاله براتون مفید بوده باشه و همه ابهاماتتون رو برطرف کرده باشه. اگر باز هم سوالی دارید یا دوست دارید تجربه هاتون رو به اشتراک بگذارید، حتماً نظراتتون رو برامون بنویسید.